همیشه می‌توانیم...؛ برای ۲۰ سالگی روز آزادی نرم‌افزار

چهار دهه پیش ریچارد استالمن می‌توانست به کلی ایده ساخت یک سیستم عامل آزاد (به نام گنو) را به خاطر وجود گزینه‌های متعدد غیر آزاد کنار بگذارد. سه دهه پیش، لینوس توروالدز می‌توانست با به تمسخر گرفتن تلاش‌های نافرجام پروژه گنو، دست از تلاش برای ساخت یک کرنل آزاد (که بعدا در دل پروژه گنو جا گرفت) به سراغ یکی از سیستم‌عامل‌های مطرح و رایج آن زمان برود. بیست سال پیش…. ده سال پیش…. الان…

نگاهی به تاریخ جنبش نرم‌افزار آزاد فهرست بلند بالایی پیش روی ما می‌گذارد از پروژه‌هایی که به رغم وجود گزینه‌های قدرت‌مند انحصاری پا به عرصه گذاشته‌اند. منظورم پروژه‌های بسیاری نیستند که تحت پروانه‌های سهل‌گیر و عمدتا به قصد بهره‌کشی کم‌هزینه از برنامه‌نویسان داوطلب به صورت آزاد و متن‌باز منتشر شده‌اند. پروژه‌های بسیاری را می‌توان یافت که تحت پروانه‌های سخت‌گیرانهٔ کپی‌لفت منتشر شده‌اند و اتفاقا در سال‌های اخیر هم تعدادشان رو به افزایش است. در میان آن‌ها که تحت پروانه AGPL (سخت‌گیرترین پروانه کپی‌لفت) می‌توان به نکست‌کلود اشاره کرد؛ پروژه‌ای برای داشتن فضای ابری که وقتی متولد شد که بازار در کنترل کامل راهکارهای ابری انحصاری بود. ماستودون، پیرتیوب و بسیاری دیگر از نرم‌افزارهای ساخت شبکه‌ای از شبکه‌های اجتماعی آزاد و نامتمرکز در شرایطی ساخته شده‌اند که گویی گزینه‌ای جز تن دادن به شبکه‌های اجتماعی متمرکز و انحصاری نبود. این فهرست را می‌توان گسترش داد ولی همین مقدار شاید برای بیان منظور کفایت کند.

همیشه می‌توانیم انتخاب کنیم که منشا اثر و تغییر باشیم. و البته همیشه می‌توانیم بهانه آوردن برای تن دادن به وضع فعلی را انتخاب کنیم. جنبش نرم‌افزار آزاد یکی از بهترین مثال‌هاست که همیشه می‌توان با کم‌ترین امکانات و درست در زمانی که دیگران هیچ کورسوی امیدی نبینند، یک حرکت جدید شروع کرد. همیشه می‌توان مانند یک شکارچی در انتظار فرصت‌ها نشست؛ شکار وقت خالی برای رفع یک مشکل، یافتن آدمی مناسب برای کار مشترک، استخدام در یک شرکت برای تولید نرم‌افزار آزاد و… شاید دیر، اما همیشه می‌توان وسط کارزار مسموم ناامیدسازی افراد اتفاقا پر ادعا، تخم امید کاشت و یک گام رو به جلو برداشت.

امسال، سال چهل سالگی پروژه گنو، ۳۲ سالگی کرنل لینوکس، ۳۰ سالگی دبیان، ۲۰ سالگی وردپرس و… است. و در ۲۰مین دوره از برگزاری روز آزادی نرم‌افزار، می‌توانیم بار دیگر دلیل بودن‌مان در این جنبش را مرور کرده و به این فکر کنیم که نمود عینی و عملیِ بودن در این جنبش چه باید باشد.