سال‌هاست که ترجمهٔ نرم‌افزارهای آزاد به فارسی با چالش‌های ساختاری مواجه است. علیرغم تلاش‌های صرف‌شده توسط افراد علاقه‌مند، پراکندگی واژگان، عدم هماهنگی در قواعد نوشتاری و گسستگی در فرآیند تصمیم‌گیری، استفاده از نرم‌افزارهای فارسی‌زبان را برای کاربران دشوار کرده است. این آشفتگی نه‌تنها باعث سردرگمی کاربران می‌شود، بلکه انرژی بسیاری از فعالان را در بحث‌های بی‌پایان دربارهٔ واژه‌گزینی، بدون رسیدن به راه‌حلی پایدار هدر داده است. در این سال‌ها، هیچ فرآیند سازمان‌یافته‌ای برای اجماع‌سازی و یکپارچهسازی ترجمه‌های فارسی ایجاد نشده است و در عمل، هر پروژهٔ نرم‌افزاری و یا حتی هر مترجمی، به‌صورت جزیره‌ای عمل می‌کند.
این مقاله تلاش می‌کند یک چهارچوب کلی برای ایجاد روندی مشخص برای بهبود وضعیت ترجمهٔ نرم‌افزارهای آزاد را طرح کند.
پیشنهاد شکل‌گیری شورای یکپارچهسازی ترجمه
- شورای اجرایی: این شورا، بدنهٔ اصلی طرح و متشکل از افراد فعال در حوزهٔ ترجمهٔ نرم‌افزارهای آزاد است. این شورا مسئولیت هماهنگی راهبردی، مدیریت بحران‌های واژگانی و پیگیری اجرای راه‌حل‌ها را بر عهده خواهد داشت. اعضای شورا باید:
- سابقهٔ عملی در ترجمهٔ نرم‌افزارهای آزاد داشته باشند.
- توسط جامعهٔ فعالان ترجمه برای مدتی مشخص انتخاب شوند.
- تکیه بر نظرات کارشناسی: در مواردی که اختلاف نظر دربارهٔ واژه‌گزینی رخ می‌دهد، شورا موظف است:
- نظرات مترجمان حرفه‌ای (افرادی که تخصص اصلی‌شان ترجمه است) را جمع‌آوری کند.
- تصمیم نهایی را با استنداد به نظر کارشناسی بگیرد.
- این فرآیند را در قالب گزارش‌های عمومی منتشر کند تا شفافیت حفظ شود.
- در مواردی که واژه‌ای جدید و کاملا ناآشنا پیشنهاد شده باشد که جایگزینی دفعی را دشوار سازد، با اتکا به نظرات کارشناسی، روندی برای جایگزینی تدوین شود.
- انتشار و به‌روزرسانی دوره‌ای اسناد: شورا موظف است هر شش ماه یا یک سال گزارش‌هایی منتشر کند که شامل:
- وضعیت فعلی ترجمه‌ها در پروژه‌های کلیدی.
- فهرست واژگان جدید و روند تصمیم‌گیری دربارهٔ آن‌ها.
- چالش‌های پیش‌رو و برنامه‌های آتی.
- سامانهٔ پیشنهاد و گردآوری واژگان: به منظور تسریع و تسهیل مشارکت همگانی در بهبود وضعیت ترجمه‌ها، شورا بایستی فعالیت‌هایی نظیر موارد زیر انجام دهد:
- راهکاری متمرکز برای ثبت پیشنهادات کاربران و مترجمان و همچنین گردآوری واژگان فاقد ترجمه ایجاد کند.
- برگزاری دوره‌ای رویداد به منظور افزایش آگاهی نسبت به چالش‌ها و ظرافت‌های ترجمه
این مقاله، به بهانهٔ نشست ۱۵ دونا به منظور بهبود فرایند ترجمه و به امید گشایش دریچه‌ای به سوی یافتن روشی برای رفع تعارضات در زمینهٔ ترجمه نوشته و منتشر شده است.
Comments
August 29, 2025 11:30
@ahangarha
چه تضمینی هست که مترجم‌ها نظر شورا رو عملی کنن؟
August 29, 2025 18:21
@RezaHoss@mas.to هیچ تضمینی وجود نداره جز این که این شورا، روندی شفاف و مشروع را برای تصمیماتش در پیش گرفته باشه. در این صورت، هر مخالفتی احتمالا فاقد مشروعیته. شورا اگر نتونه مشروع باشه، اساسا وجودش زیر سوال می‌ره.
August 29, 2025 13:47
@ahangarha
بهترین روش برای یکپارچه سازی یک پارچه سازی نکردنه.
در واقع به نظرم باید همین الان دو زبان فارسی داشته باشیم و یکیشون زبان فارسی معیار ( فرهنگستان و ... ) و دوم یزبان فارسی عمومی ( مسلما غیر معیار و مطابق با چیزی که خیلی هم مرسومه)
اینجوری مشکلات کمتری هم خواهیم داشت. هر از ایننظر که مردم کمتر در مقابل پیذرفتن کلمات مقابله به مثل میکنن و هم اینکه ه کدوم بهتر باشه در ادامه مورد استقبال بیشتری هم قرار خواهد گرفت.
August 29, 2025 13:50
@ahangarha
نکته بعدی وجود یک مرجع آزاد برای این منظور است. یک دیتا بیس آزاد که معنی کلمات از زبان های مختلف به زبان فارسی ( منظورم دقیقا هر دو زبان پیش‌گفته است) درش وجود داشته باشه تا مترجمین بتونن راحت تر انتخاب کنند.
این دیتابیس هم کمکم توسط افراد میتونه رای گیری بشه. در مورد کلمات فارسی معیار که نمیشه کلا کار یکرد جز اینکه افراد به کلمات رای بدن ( منفی یا مصبت) و در مورد ترجمه عامیانه هم رای افراد میتونه باعث بشه کلمات در نهایت تثبیت بشوند.
August 29, 2025 18:42
@ssmns@mastodon.online من بحثم سر رونده. و به نظرم نمیشه بدون نگاه به واقعیت، طرحی در انداخت. الان مسألهٔ ما، فارسی رسمی/معیار در مقابل فارسی محاوره‌ای نیست. من لااقل خودم ندیده‌ام نرم‌افزاری رو که اومده باشه و به صورت محاوره‌ای ترجمه شده باشه. پس صورت مسألهٔ ما، این نیست که به کدوم یکی از این دو فارسی ترجمه کنیم. دعوای اصلی سر فارسی نزدیک به معیاره. بیشتر هم سر واژه‌هاست هر چند در قواعد نوشتاری هم مشکلات زیادی وجود داره.
با این وجود، چرا باید به دو فارسی معیار و محاوره‌ای بسنده کرد؟ شاید یک بخواد یه چیز شتر گاو پلنگی در بیاره. چرا دو گزینه و نه سه؟ چرا سه و نه چهار؟ بعدش، اگر من چهار نرم‌افزار رو باز کنم و هر کدوم ساز خودشون رو بزنند، من چه طور باید با این‌ها کار کنم؟ کلمات متفاوت، جدانویسی متفاوت (حتی خودمتعارض) و… رو چه طور باید هضم کنم؟ در هر صورت، ما نیاز به اجماع‌سازی داریم. اجماع سر این که آیا می‌شود fa_IR را فارسی فرهنگستان بگذاریم و fa_BLAH رو فارسی فلان؟ آیا می‌تونیم به روشی متمدنانه، با هم هماهنگ بشویم و برای چالش‌ها، راهکار قابل دفاع ارائه کنیم؟
نتیجهٔ «یک پارچه سازی نکردن» جز همین وضع موجوده؟ مطلوبه از دید شما؟ اگر مطلوبه که خوشحال می‌شم مطلوبیتش رو توضیح بدی برای من. اگر مطلوب نیست، راهکار شما چیه؟ چیزی که در پایان نوشتی، خودش یک فرایند یک‌پارچه‌سازیه. یعنی ابتدا گفتی که یکپارچهسازی نکنیم و بعد خودت یه راهکار یکپارچهسازی طرح کردی. به نظرم این نشون می‌ده که تهش شاید با راهکار من مخالف باشی (که من مورد مخالفت رو نیافتم) اما با اصل ایجاد یک فرایند مشخص موافقی. باقی‌اش رو باید نشست و حرف زد و به نتیجه رسید.
August 30, 2025 13:23
@ahangarha
یک نکته وجود داره که اگه من نرم‌افزار آزاد رو برمیداشت از پست شما و ترجمه عادی میزاشتم فرق خاصی نمکرد.
یعنی شما یک جوری داری فرهنگستان ولی بصورت نیمه جمع‌سپاری میسازی. که البته ایده بدی نیست.
August 30, 2025 13:18
@ahangarha
من متوجه ندم دقیقا این شورا برای چیه؟
ترجمه کلمات از بیگانه به پارسی که ربطی به آزاد بودن نرم افزار (یا حتی نرم‌افزار نداره) و مثل کار فرهنگستانه.
ایجاد یک شورا (به صورت رسمی) فرقش با یک گروه غیر رسمی خودمونی از جمعی از مترجمین و علاقه مندان که وضعیت زبان پارسی در نرم‌افزارها رو دنبال کنه و پیشنهاد بده که مثلا چند ماه اون گروه روی مثلا فایرفاکس کار کنن تا ۹۰ درصد ترجمه بشه چیه؟
کسانی که نرم‌افزار آزاد هستن خیلی تابع این گروه بازی نیستن البته نه اینکه این صفت خوبی باشه.
August 30, 2025 19:37
@rezad@mstdn.social در نشست ۱۵ دونا به این پرسش پاسخ دادم. این شورا قراره کمک بکنه که بتونیم به صورت عملی، ترجمه‌ها رو هماهنگ کنیم. به گواه تاریخ، بحث سر این که نظر من درسته یا نظر شما یا نظر شخص سوم، به جایی نمی‌رسه. چرا؟ چون مواضع‌مون، عملا اصرار بر نظرات شخصیه. حتی در همین نشست شما می‌تونید ببینید که در عین حالی که من صحبت از یافتن راهکار برای رسیدن به اجماع صحبت می‌کردم، دوستان از اختلاف در هدف‌گذاری یا مصادیق ترجمه می‌گفتند. این شورا می‌تواند با ارائهٔ یک ساز و کار شفاف و معقول، فرایندی مشروع را برای رسیدن به اجماع معرفی کند. به این ترتیب، به جای اصرار بر نظرات شخصی‌مان، از یک فرایند معقول پیروی می‌کنیم که حاصلی، تصمیمات مبتنی بر نظرات کارشناسی است. حالا اگر کسی بیاد بگه که حتی اگر مثلا سه یا پنج کارشناس ترجمه بگن فلان، من همچنان می‌گم بهمان، دیگه کاری‌اش نمیشه کرد. مشخص می‌شه که یه نفر به نظرات کارشناسان این زمینه دهن‌کجی می‌کنه.
در خصوص مورد بعدی، واقعیت اینه که سال‌ها گروهی داشتیم به اسم مترجمان آزاد. شما می‌تونی اندازه سه جمله خروجی این گروه رو برای من شرح بدی؟ در همان گروه، حداقل دوبار درخواست کردم که بنشینیم سر مسائل مورد اختلاف صحبت کنیم. مطلقا هیچ کس پاسخی نداد.
فراموش نکنیم که مسالهٔ من، رساندن سطح ترجمهٔ فایرفاکس به ۹۰ درصد نیست. فایده ندارد که اصلا فایرفاکس و تاندربرد و گنوم و کی‌دی‌ای و لیبره‌آفیس و گیمپ و کریتا و کدنلایو و… تماما ترجمه شده باشند اما ترجمه‌شان، شترگاوپلنگی باشد. ما نیاز به وحدت رویه در ترجمه داریم.
جملهٔ پایانی هم که گویاست. یا جمعی از آدم‌هایی طرفیم که مهارت گفتگو کردن ندارند و فقط خودشان را عقل کل می‌دانند. یا حرف‌شان حاکم می‌شود یا کلا زیر میز می‌زنند. نتیجه را هم به چشم می‌بینیم. اگر بخواهیم با فرمانی که در این ده بیست سال جلو رفته‌ایم ادامه دهیم، نتیجه روشن است. نیاز داریم که طرحی نو دراندازیم. من پیشنهادم را دادم. شما هم پیشنهادتان را بدهید که چه‌طور و بر چه مبنایی به وحدت‌رویه برسیم.